Boek over het maken van boeken van Huib van Krimpen was bij het verschijnen van de tweede druk in 1986 meteen mijn favoriete boek, al kon ik het door de prijs van 145 gulden nauwelijks betalen. Het was een echt kloek naslagwerk waarin alles over het maken van boeken bij elkaar was gebracht. En Van Krimpen beperkte zich niet tot technische uiteenzettingen maar hanteerde ook allerlei normen waar de boekenmaker zich aan te houden had: sommige typografische oplossingen waren mooi of niet mooi, toegestaan of niet toegestaan. Ook de aloude vraag of de vormgever in de eerste plaats een dienende of een artistieke rol heeft, kwam uitgebreid aan de orde. Voor mij waren het in mijn beginjaren in het boekenvak nieuwe en belangrijke kwesties.
De eerste druk van het boek, uit 1966, werd meteen gezien als een standaardwerk voor vormgevers en alle anderen die bij het maken van ‘boeken van hoge kwaliteit’ betrokken waren: uitgevers, redacteuren, zetters en binders. Deze editie stond nog helemaal in de traditie van het zetten en drukken met lood. Twintig jaar later, als de tweede druk verschijnt, heeft er een technologische revolutie plaatsgevonden. Toch begint de totaal herziene druk uit dat jaar paginagroot met de volgende tekst in hoofdletters: ‘Pause stranger: you stand in a COMPOSING ROOM. Here metal stamps called types are assembled by skilful hands into the master-patterns from which the visible word is multiplied. Five centuries ago…’ En zo gaat deze bombastische tekst, die zowel ironisch als serieus is, nog even door.* Toch was mijn reden voor aanschaf vooral dat de moderne technieken van zetten en drukken met behulp van de computer werden behandeld.
Van Krimpen realiseert zich dat hij midden in dit moderniseringsproces zit en wil met het boek enerzijds de verworvenheden van de traditionele technieken overdragen aan de computergeneratie. Het beste voorbeeld daarvan is het hoofdstuk ‘Parade van boekletters’ waarin hij zo’n 55 klassieke loden boekletters laat zien en behandelt; de pagina’s van deze ‘parade’ zijn zelfs in lood gedrukt. Zo stelt hij de kwaliteit van deze letters ten voorbeeld aan de moderne techniek die op dat moment nog verre van volmaakt is. Anderzijds kijkt hij naar de toekomst en gaat de discussie aan over ‘het einde van het boek’. Van Krimpen citeert auteurs die net als hij vinden dat ‘het boek – en meer in het algemeen: het gedrukte medium – onontbeerlijk is en onontbeerlijk zal blijven’. Hij volgt de redenering van Bruce Owen van Stanford University: ‘Het gedrukte woord kan bogen op een unieke combinatie van voordelen: duurzaamheid, compactheid, draagbaarheid en lage prijs (…). Wil de elektronica het winnen van de druk, dan zullen deze eigenschappen in een nóg gunstiger combinatie verenigd moeten worden.’
Die ‘gunstiger combinatie’ lijkt er nu te komen. Deze week [augustus 2009] was bijvoorbeeld de introductie van de Sony 6inch Touch Reader Digital Book en de voorspelling is dat het de doorbraak zal betekenen voor het elektronische lezen. De digitale reader is nu al compact en draagbaar en ook goedkoop, gezien de hoeveelheid boeken (en binnenkort misschien kranten) die erop kan. Maar duurzaam…? Dat is gezien de uiteenlopende ontwikkelingen nog een onzekere vraag.
—
* Dit is de volledige tekst:
‘Pause stranger: You stand in a COMPOSING ROOM. Here metal stamps called types are assembled by skilful hands into the master-patterns from which the visible word is multiplied. Five centuries ago the invention of movable type opened a new epoch in human history by releasing the common people from the thralldom of illiteracy and setting their feet upon the road to self-government. You who travel that high road touch not without reverence these leaden symbols of your freedom. Remember your incalculable debt to the compositor whose patient, nimble fingers built for you letter upon letter a thousand stairways to the stars.’