Ricordo di Firenze, 32 Vedute (Herinneringen aan Florence, 32 uitzichten) heb ik een paar jaar geleden gekocht op de grote boekenmarkt in mijn geboortestad Deventer. Niet zozeer vanwege de inhoud, een tijdsbeeld in foto’s van Florence aan het begin van de 20ste eeuw, maar enkel en alleen vanwege de vorm. Van buiten lijkt het een boekje en wie het opendoet kan ook de 32 pagina’s omslaan als in een gewoon boek. Toch voelt het niet gewoon omdat de pagina’s dubbel zijn en los in de rug zitten. Aan het eind gekomen, blijkt het een boek van één vel papier. Als je voorzichtig aan de laatste pagina trekt, komt er als vanzelf een lang lint zigzag- of harmonicagevouwen papier naar buiten met alle foto’s op een rij.
De vorm van een boekomslag met één zo’n langgerekt lint heet in het boekenvak een ‘leporelloboek’ en werd en wordt veel voor ansichten gebruikt. Op het internet zijn gemakkelijk exemplaren te vinden die teruggaan tot ca. 1860. Het boekje hiernaast maakt deel uit van een hele serie van Italiaanse steden. Ook in Duitsland en Nederland was zo’n ansichtenleporello in boekvorm een buitengewoon gewild artikel. Dat had te maken met de lux ogende boekband die vooral moest verhullen dat we hier met een massaproduct voor toeristen van doen hadden. Deze oude leporello´s zijn nog ruim voorhanden en de prijzen op het internet zijn niet spectaculair: van ca. € 45 voor een exemplaar uit 1860 tot € 8 voor de Venetië-versie in de reeks waar ook Florence deel van uitmaakt. Wat ik betaald heb, weet ik niet meer. Uiteraard is de staat waarin de leporello verkeert het belangrijkste voor de prijs.
Hoe is dit boekje gemaakt? Het kartonnen omslag is met rood papier omplakt, waarna er in zowel voor- als achterzijde met kracht een voorstelling is ingedrukt, zodat er reliëf ontstaat. In vaktermen: een blindpreeg. Op de voorzijde is het reliëf van de blindpreeg zo dat er een vierkleurenplaatje op geplakt kan worden waarvan delen van de voorstelling precies met de preeg samenvallen. De grote O‑laurierkrans in groen is verhoogd, net als de afhangende trossen groen en de vazen met de gele rozen. Ook de ‘gouden’ tekst van de titel is verhoogd. In het midden van de laurierkrans een tekening van het Palazzo Vecchio (nagetekend van een foto uit het binnenwerk). De combinatie van goud, groen en rood met het driedimensionale van de preeg brengt de uitstraling van luxe teweeg: een echt hebbeding!
Op de achterzijde zien we het drukkersmerk gepreegd, het lijken een verticaal en een horizontaal vervlochten C omsloten door een M. Rechtsonder op het landkaartje staat uiterst klein en beroerd gedrukt (waarschijnlijk): Grafico Cesaro Cosela Milano. Het drukkersmerk zou dan de laatste drie initialen uitbeelden. Het internet bracht me niet verder. Als uitgever wordt door verschillende sites van ansichtenverzamelaars c.q. -aanbieders Edizioni A. Scrocchi uit Milaan genoemd. De boekjes werden door hen over een lengte van jaren op de markt gebracht, in ieder geval van 1920 tot 1930.
Van binnen opent de leporello met vier pagina’s panorama van de stad waarna nog 28 afzonderlijke foto’s per pagina. Achterop is steeds een beschrijving in vier talen afgedrukt (Italiaans, Frans, Engels, Duits). Omdat er geen ingeplakte rug is (de smalle plakrand van de leporello zit uiterst links op de binnenkant van het omslag), heeft de uitgever die binnenkant benut door er over de volle breedte een in perspectief getekend kaartje met belangrijke gebouwen van de stad Florence in te plakken.
Waar komt de vakterm leporello vandaan? Leporello is de naam van de bediende van Don Giovanni in Mozarts gelijknamige opera uit 1787. In de opera komt een door Leporello gezongen aria voor waarin hij tegenover een verblufte Donna Elvira uit een ‘catalogus’ opsomt hoeveel geliefden zijn meester al heeft verschalkt. Leporello trekt tijdens die opsomming de lange harmonicagevouwen lijst uit het omslag van de catalogus tevoorschijn. Op Youtube staan tal van uitvoeringen van deze aria, die begint met de woorden Madamina, il catalogo è questo… In de uitvoering uit 1960 met Rolando Panerai als Leporello wordt het principe van hoe een leporello gevouwen dient te worden een minuutje voor het einde goed gedemonstreerd.
De ariaversie uit de film Don Giovanni van Joseph Losey uit 1979 is een lust voor het oog. Er wordt een mooi ritme opgebouwd tussen de harmonica van de leporello en de trappen van de 16e-eeuwse villa van Palladio, ‘La Rotonda’, in Vicenza, een belangrijke opnamelocatie in de film.
Dit leporelloboekje is misschien niet heel uniek maar voor mij wel een echt hebbeding.